Cập nhật lần cuối vào Tháng 6 11th, 2025 at 09:25 sáng
Triển khai thư viện thông minh không đơn thuần chỉ là việc đầu tư ngân sách, trang thiết bị hay đào tạo nhân lực mà là cả một hành trình đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về lĩnh vực thư viện hiện đại. Tuy nhiên, chừng đó là chưa đủ nếu đơn vị chưa thực sự hiểu rõ cấu trúc một mô hình thư viện thông minh đạt chuẩn cần có những gì? Hãy cùng PHX Smart School tìm ra câu trả lời trong bài viết này.
Nội dung
1. Cơ sở hình thành mô hình thư viện thông minh đạt chuẩn tại Việt Nam
Thư viện thông minh là giải pháp thư viện hiện đại, với sự hỗ trợ của công nghệ, trang thiết bị đảm bảo việc giám sát mượn trả sách, ra vào thư viện được thực hiện nghiêm ngặt, giữ gìn tài sản của thư viện. Việc triển khai và xây dựng mô hình thư viện thông minh tại Việt Nam cần được thực hiện trên cơ sở tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp lý hiện hành do Bộ Giáo dục và Đào tạo đề ra. Cụ thể:
- Luật Thư viện 2019: xác định thư viện là một thiết chế văn hóa – giáo dục hiện đại, với định hướng lấy người dùng làm trung tâm trong mọi hoạt động.
- Quyết định 206/QĐ-TTg (2021): phê duyệt Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, tạo nền tảng cho việc phát triển thư viện số toàn diện.
- Thông tư 16/2022/TT-BGDĐT: quy định rõ các tiêu chuẩn thư viện đối với cơ sở giáo dục phổ thông, bao gồm: tài nguyên thông tin, trang thiết bị, hoạt động chuyên môn và khả năng liên thông dữ liệu.
Căn cứ vào các văn kiện nêu trên, các dự án thư viện thông minh cần lấy người dùng làm trung tâm, đảm bảo khả năng truy cập và sử dụng một cách dễ dàng, thân thiện đối với từng nhóm đối tượng khác nhau. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số phải được thực hiện một cách đồng bộ và toàn diện trên tất cả các phương diện: tài nguyên số, dịch vụ thư viện, quy trình quản lý – vận hành, cũng như hạ tầng cơ sở vật chất thư viện.
2. Mẫu mô hình thư viện thông minh mô phỏng
Từ những cơ sở trên cùng với việc đánh giá kỹ lưỡng các mô hình thực tế, một mô hình thư viện thông minh đạt chuẩn sẽ được cấu trúc như sau, bao gồm 5 khu vực:
2.1. Sảnh chính – Khu trưng bày
Là khu vực đón tiếp, tạo ấn tượng đầu tiên cho người dùng thư viện. Khu vực này là sảnh nối giữa tất cả các không gian có trong thư viện, từ khu trưng bày sách mới, hoạt động truyền thông sách, các kệ trang trí cùng với cho tới các hệ thống kệ trưng bày sách và các tài liệu, văn bản giấy tờ trong thư viện.
Trong mô hình thư viện thông minh, khu vực sảnh chính sẽ được tích hợp một số giải pháp công nghệ bao gồm:
- Thiết bị kiểm soát ra vào đối với người dùng tin, bằng một số hình thức xác thực như: Nhận diện khuôn mặt, quét vân tay, quẹt thẻ từ. Công nghệ này hỗ trợ việc quản lý thành viên và khách ghé thăm thư viện, được lưu dưới dạng dữ liệu có thể truy cập lại bất cứ khi nào.
- Cửa an ninh RFID sử dụng công nghệ sóng vô tuyến để giám sát việc ra vào, mượn trả của các tài sản thư viện. Thủ thư sẽ luôn biết được có những cuốn sách, tài liệu nào được đưa ra khỏi thư viện trong ca trực.
Ngoài ra còn có rất nhiều các thiết bị thư viện thông minh đầy tiện lợi khác mà các thầy cô có thể khám phá trong bài tổng hợp 12 loại thiết bị thư viện thông minh phổ biến hiện nay. Danh mục các thiết bị này được tổng hợp dựa trên dữ liệu PHX Smart School thu thập được dựa trên các dự án chúng tôi thực hiện với khách hàng, cũng như điều tra khảo sát các hệ thông thư viện thông minh trên địa bàn Hà Nội.
2.2. Quầy thủ thư
Đây là khu vực làm việc của cán bộ thư viện, nơi thực hiện các nghiệp vụ chuyên môn và hỗ trợ người dùng trong quá trình tra cứu, mượn – trả tài liệu. Với vai trò là trung tâm điều hành mọi hoạt động của thư viện, không gian này được tích hợp đa dạng giải pháp công nghệ, bao gồm:
- Phần mềm quản lý thư viện: hỗ trợ quản lý toàn diện các hoạt động nghiệp vụ trên nền tảng số, đồng thời kết nối với hệ thống quản lý trường học để đảm bảo tính liên thông và đồng bộ dữ liệu.
Dàn máy chủ hiện đại: đóng vai trò vận hành và giám sát hệ thống thiết bị thư viện thông qua các phần mềm điều khiển trung tâm như ACC (Asus Control Center). - Kiosk tự phục vụ (máy mượn/trả tự động): cho phép bạn đọc thực hiện thao tác mượn – trả sách nhanh chóng, chủ động tra cứu và kiểm tra tình trạng tài liệu.
- Trạm thủ thư RFID: thiết bị chuyên dụng hỗ trợ thủ thư thực hiện nghiệp vụ tại quầy, từ mượn/trả tài liệu đến dán thẻ RFID và kiểm kê kho sách nhanh chóng, chính xác.
- Công cụ AI OpenVINO: hỗ trợ xử lý hiệu quả các dữ liệu lớn và vận hành các chức năng liên quan đến AI trong hệ sinh thái thư viện thông minh.
2.3. Khu vực đọc sách
Đây là khu vực đáp ứng những nhu cầu cơ bản nhất của bạn đọc trong một thư viện. Không gian đọc nên được thiết kế theo hướng mở và linh hoạt, cho phép phục vụ cả nhu cầu đọc cá nhân lẫn đọc nhóm, với các kiểu bố trí bàn ghế đa dạng để phù hợp với nhiều mục đích sử dụng.
Bên cạnh yếu tố thẩm mỹ và công năng, để nâng cao trải nghiệm sử dụng, các vị trí ngồi nên được trang bị thêm ổ cắm điện và cổng mạng LAN. Điều này giúp người dùng thuận tiện hơn trong việc sử dụng thiết bị cá nhân, học tập và làm việc hiệu quả ngay tại thư viện.
2.4. Khu vực tra cứu số
Không gian dành cho học sinh và giáo viên truy cập dữ liệu thư viện số, các nguồn học liệu và tra cứu tài nguyên thư viện thông qua các thiết bị truy cập, trong đó phổ biến nhất là máy tính bàn, máy tính bảng và máy tra cứu OPAC. Giải pháp chính cũng như quan trọng nhất trong khu vực này là thư viện số, đóng vai trò là thư viện ảo thay thế cho thư viện vật lý trên không gian trực tuyến.
2.5. Các phòng chức năng
Bên cạnh các không gian chung, mô hình thư viện thông minh còn được bổ sung các phòng chức năng nhằm mở rộng khả năng phục vụ và đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dùng tin. Một số phòng chức năng tiêu biểu có thể kể đến như:
- Phòng học nhóm: Được trang bị bàn dài và tivi kích thước lớn, phù hợp cho các buổi học nhóm đông người, hỗ trợ thảo luận và làm việc nhóm hiệu quả.
- Phòng học STEM: Không gian tổ chức các buổi học STEM, với hệ thống thiết bị và dụng cụ học tập hiện đại, phục vụ việc học qua trải nghiệm và khám phá.
- Phòng hội nghị: Thiết kế bao gồm khu vực sân khấu, chỗ ngồi cho khán giả, máy chiếu hoặc bảng tương tác – thích hợp để tổ chức các buổi chuyên đề, hội thảo hoặc giao lưu với chuyên gia.
- Phòng số hóa tài liệu: Là khu vực chuyên biệt dành cho cán bộ thư viện thực hiện số hóa tài liệu vật lý thông qua máy scan chuyên dụng, phục vụ công tác lưu trữ và chia sẻ tài nguyên số.
Tùy theo ngân sách, diện tích mặt bằng và nhu cầu thực tế tại từng đơn vị, các phòng chức năng sẽ được lựa chọn và triển khai linh hoạt, nhằm tối ưu hiệu quả khai thác thư viện thông minh.
3. Sự liên kết giữa các khu vực trong mô hình thư viện thông minh
Các khu vực chức năng trong thư viện thông minh không được thiết kế một cách biệt lập mà có sự kết nối và phối hợp chặt chẽ với nhau, nhằm tạo nên một hành trình trải nghiệm mạch lạc cho người dùng. Nhờ đó, học sinh, giáo viên và các đối tượng sử dụng thư viện có thể di chuyển linh hoạt giữa các khu vực mà không bị gián đoạn trong quá trình học tập hay khai thác tài nguyên.
Hành trình trải nghiệm thường bắt đầu tại sảnh chính, nơi trưng bày sách mới và tài nguyên nổi bật – đóng vai trò như điểm khởi đầu thu hút, khơi gợi hứng thú đọc sách. Người dùng tiếp tục đến khu vực tra cứu số để tìm kiếm thông tin, sau đó thực hiện thao tác mượn sách nhanh chóng tại quầy thủ thư hoặc qua kiosk tự phục vụ. Sau khi hoàn tất, họ có thể lựa chọn ngồi tại khu vực đọc sách để đọc tài liệu in, hoặc sử dụng phòng chức năng để truy cập tài liệu số, học nhóm hoặc tham gia các hoạt động chuyên đề.
Các phòng chức năng đóng vai trò như không gian học tập mở rộng, hỗ trợ đa dạng hoạt động từ học nhóm, tổ chức lớp học STEM, thảo luận chuyên đề đến trải nghiệm công nghệ cao. Toàn bộ các khu vực này được vận hành đồng bộ thông qua phần mềm quản lý thư viện, giúp cập nhật liên tục dữ liệu người dùng, lịch sử mượn/trả và hành vi sử dụng tài nguyên. Nhờ vậy, thư viện không chỉ cá nhân hóa trải nghiệm học tập mà còn tối ưu hiệu quả vận hành một cách toàn diện.
4. Một số thư viện thông minh tiêu biểu tại Việt Nam
4.1. Không gian chia sẻ S.hub – Thư viện Quốc Gia Việt Nam
Không gian chia sẻ S.hub tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, được khai trương vào ngày 24/11/2016, là mô hình thư viện thông kết hợp giữa thiết bị công nghệ cao và nguồn tài nguyên tri thức phong phú, nhằm tạo ra môi trường học tập, nghiên cứu và chia sẻ ý tưởng sáng tạo cho giới trẻ.
Không gian này bao gồm ba yếu tố chính: không gian hiện đại với thiết bị công nghệ cao, không gian trao đổi trực tuyến thông qua trang web S-hub Việt Nam, và các hoạt động theo chủ đề như tọa đàm, thuyết trình, giúp người sử dụng học hỏi và mở rộng mối quan hệ. Sự ra đời của S.hub thể hiện cam kết của Thư viện Quốc gia Việt Nam và Samsung trong việc đổi mới dịch vụ thư viện, phục vụ cho việc đọc, nghiên cứu, giao lưu, học tập và chia sẻ ý tưởng của các bạn trẻ.
4.2. Thư viện Đại học Phenikaa
Trung tâm Thông tin Thư viện mới của Trường Đại học Phenikaa, được xây dựng theo mô hình Learning Commons hiện đại. Không gian thư viện tích hợp đa chức năng gồm học tập, nghiên cứu, sáng tạo và thư giãn, trên tổng diện tích gần 4.200m². Tại đây, người dùng có thể tiếp cận hơn 52.000 tài liệu in, khoảng 8.000 tài liệu số, cùng với khả năng truy cập vào các cơ sở dữ liệu khoa học trực tuyến phong phú.
Bên cạnh hệ thống tài nguyên dồi dào, thư viện còn được trang bị các phần mềm quản trị tiên tiến như Koha, Dspace, Vufind, kết hợp cùng các thiết bị công nghệ hiện đại như RFID, máy scan chuyên dụng, và hệ thống mượn/trả tự động. Những giải pháp này không chỉ nâng cao hiệu quả vận hành mà còn mang lại trải nghiệm thân thiện, tiện nghi cho người sử dụng. Ngoài ra, thư viện thường xuyên tổ chức các hoạt động như triển lãm sách, hội sách và chương trình giao lưu học thuật – góp phần xây dựng văn hóa đọc và tạo môi trường học thuật kết nối cả trong và ngoài nhà trường.
3. Tạm kết
Từ những phân tích trên, có thể thấy một mô hình thư viện thông minh đạt chuẩn không chỉ đơn thuần là sự lắp ghép thiết bị hay ứng dụng công nghệ. Đó là sự kết hợp chặt chẽ giữa quy định chính sách, thiết kế không gian, giải pháp công nghệ và trải nghiệm người dùng. Mô hình này chính là lời giải toàn diện cho bài toán phát triển thư viện hiện đại trong các cơ sở giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay.
Là doanh nghiệp hàng đầu về giải pháp giáo dục, đội ngũ PHX Smart School cam kết luôn sẵn sàng hỗ trợ và đồng hành cùng các đơn vị trong mục tiêu hướng đến mô hình giáo dục số. Lấy người dùng làm trung tâm, chúng tôi luôn không ngừng phát triển các giải pháp tiên tiến, giúp chất lượng đào tạo và hiệu quả vận hành của đơn vị ngày một được nâng cao.
Nếu các đơn vị đang có nhu cầu về triển khai Giải pháp thư viện thông minh, hãy liên hệ ngay với PHX Smart School tại:
CTCP Dịch Vụ Và Giải Pháp Công Nghệ Giáo Dục PHX Smart School
- SĐT: (+84)392-601-425
- Email: khachhang@phx-smartschool.com
- Fanpage: PHX Smart School
Thạc sĩ chuyên ngành Công nghệ Giáo dục – Đại học Nam Kinh, 7 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Chuyển đổi số giáo dục tại Việt Nam.